আৰম্ভণি
চন্দ্ৰযান ৩ (chandrayaan 3) হৈছে ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থা (ISRO) ৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত কৰা Lunar-exploration অভিযান শৃংখলাৰ তৃতীয়টো অভিযান। এই অভিযানৰ লক্ষ্য হৈছে চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু অঞ্চলটো Explore কৰা, যিটো Scientific exploration ৰ বাবে বিশেষভাৱে আগ্ৰহৰ বিষয়। অধ্যয়ন অনুসৰি এই অঞ্চলত যথেষ্ট বৰফ আছে, আৰু পাহাৰীয়া ভূ-প্ৰকৃতি আৰু অনিয়মিত বতৰৰ বাবে ইয়াৰ বৰফ গলি যাব নোৱাৰে। কিন্তু এই একেবোৰ কাৰকে এই ক্ষেত্ৰত Scientific exploration কো এক প্ৰত্যাহ্বানমূলক কাম কৰি তুলিছে।
চন্দ্ৰযান ৩ অভিযানত ২০১৯ চনত চন্দ্ৰযান-২ ত উৎক্ষেপণ কৰা অভিযানৰ দৰেই বিক্ৰম নামৰ লেণ্ডাৰ আৰু প্ৰজ্ঞান নামৰ এখন ৰোভাৰ আছে। লেণ্ডাৰ আৰু ৰোভাৰত চন্দ্ৰৰ পৃষ্ঠ আৰু বায়ুমণ্ডল অধ্যয়নৰ বাবে কেইবাটাও Scientific Payload সজ্জিত কৰা হৈছে।
চন্দ্ৰ অন্বেষণ বহু কাৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ। ই আমাক চন্দ্ৰৰ উৎপত্তি আৰু বিৱৰ্তনৰ লগতে ইয়াৰ ভূতাত্ত্বিক প্ৰক্ৰিয়াসমূহ বুজিবলৈ সহায় কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা আমাৰ সৌৰজগতৰ ইতিহাস সম্পৰ্কেও বহুমূলীয়া তথ্য পোৱা যায়। ইয়াৰ উপৰিও চন্দ্ৰৰ অন্বেষণে আমাক মহাকাশ অন্বেষণৰ বাবে নতুন প্ৰযুক্তি আৰু কৌশল বিকশিত কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
উৎক্ষেপণ আৰু চন্দ্ৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ
চন্দ্ৰযান ৩ অভিযান ২০২৩ চনৰ ১৪ জুলাইত সতীশ ধৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰৰ পৰা সফল উৎক্ষেপণেৰে আৰম্ভ হয়। ভাৰতৰ আটাইতকৈ শক্তিশালী ৰকেট Geosynchronous Satellite Launch Vehicle Mark III (GSLV Mk III) ৰ দ্বাৰা মহাকাশযানখন মহাকাশলৈ লৈ যোৱা হৈছিল। উৎক্ষেপণৰ সময়ত ৰকেটৰ দৰ্শনীয় শিখাই আকাশ পোহৰাই তুলিছিল, যিটো ভাৰতৰ চন্দ্ৰ অন্বেষণৰ দিশত লোৱা সাহসী পদক্ষেপৰ প্ৰতীক।
উৎক্ষেপণৰ পিছত মহাকাশযানখনে চন্দ্ৰলৈ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে। Trans-lunar injection নামেৰে জনাজাত অভিযানৰ এই অংশত মহাকাশযানখনৰ onboard propulsion system ক নিৰ্দিষ্ট ব্যৱধানত ignite কৰি ইয়াৰ গতি বৃদ্ধি কৰি চন্দ্ৰ কক্ষপথত স্থাপন কৰা হৈছিল।
২০২৩ চনৰ ৫ আগষ্টত চন্দ্ৰযান ৩ যানখনে সফলতাৰে চন্দ্ৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰি এই অভিযানত এক উল্লেখযোগ্য খ্যাতি প্ৰাপ্ত কৰে। চন্দ্ৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ প্ৰক্ৰিয়াটো এক জটিল কাৰ্য্য আছিল যাৰ বাবে মহাকাশযানখনৰ গতি আৰু দিশৰ ওপৰত নিখুঁত নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰয়োজন আছিল। মহাকাশযানখনৰ onboard propulsion system টো নিৰ্দিষ্ট সময়ত on কৰি ইয়াক লেহেমীয়া কৰি চন্দ্ৰৰ মাধ্যাকৰ্ষণ শক্তি ব্যৱহাৰ কৰি এই কাম সম্ভৱ কৰা হৈছিল।
ISRO ই তৃতীয়বাৰৰ বাবে চন্দ্ৰ কক্ষপথত মহাকাশযান এখন সফলতাৰে স্থাপন কৰি জটিল মহাকাশ অন্বেষণত নিজৰ দক্ষতা প্ৰতিপন্ন কৰিছে।
চন্দ্ৰত অৱতৰণ
চন্দ্ৰ কক্ষপথত সফলতাৰে প্ৰৱেশ কৰাৰ পিছত চন্দ্ৰযান ৩ অভিযানৰ পৰৱৰ্তী গুৰুত্বপূৰ্ণ কার্য আছিল চন্দ্ৰত অৱতৰণ। এইটো আছিল এক প্ৰত্যাহ্বানমূলক কাম যাৰ বাবে মহাকাশযানখনৰ গতি আৰু দিশৰ ওপৰত নিখুঁত নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰয়োজন আছিল।
২০২৩ চনৰ ২৩ আগষ্টত বিক্ৰম নামৰ চন্দ্ৰযান ৩ লেণ্ডাৰে চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু অঞ্চলৰ ওচৰত সফলতাৰে অৱতৰণ কৰে। অৱতৰণ স্থান আছিল Manzinus C আৰু Simpelius N ক্ৰেটাৰৰ মাজত। ভাৰত চন্দ্ৰত সফলতাৰে অৱতৰণ কৰা চতুৰ্থখন দেশ আৰু চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু অঞ্চলত অৱতৰণ কৰা প্ৰথম দেশ হিচাপে পৰিগণিত হয়, যিটো ভাৰতৰ বাবে এক ঐতিহাসিক মুহূৰ্ত।
অৱতৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ সময়ত কেইবাটাও জটিল প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰয়োজন হৈছিল। বিক্ৰম চন্দ্ৰপৃষ্ঠৰ ফালে নামি অহাৰ লগে লগে ইয়াৰ onboard propulsion system ৰ সহায়ত ইয়াক লেহেমীয়া কৰা হৈছিল আৰু ইয়াৰ অৱতৰণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল। লেণ্ডাৰৰ চেন্সৰ আৰু কেমেৰাৰ সহায়ত উপযুক্ত অৱতৰণ স্থান চিনাক্ত কৰি নিৰাপদ অৱতৰণৰ দিশত যানখন আগুৱাই লৈ যোৱা হৈছিল।
চন্দ্ৰত বিক্ৰমৰ সফল অৱতৰণ ISRO আৰু ভাৰতৰ বাবে এক বৃহৎ সফলতা হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। ই মহাকাশ প্ৰযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ সামৰ্থ্য প্ৰদৰ্শন কৰি চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু অঞ্চলৰ অধিক অন্বেষণৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছে।
চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু: এটা নতুন সীমা
চন্দ্ৰযান ৩ অভিযানৰ লক্ষ্য চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু অঞ্চলটো, যিটো বিজ্ঞানী আৰু মহাকাশ অনুৰাগীসকলৰ বাবে অতি আগ্ৰহৰ স্থান। চন্দ্ৰৰ এই অঞ্চলটো অনন্য, কাৰণ ইয়াত নিৰন্তৰ সূৰ্য্যৰ পোহৰ পৰি থকা অঞ্চলৰ লগতে নিৰন্তৰ আন্ধাৰত থকা অঞ্চলো আছে। অহৰহ সূৰ্যৰ পোহৰ থকা অঞ্চলত সৌৰশক্তি পোৱা যাব পাৰে, আৰু অহৰহ আন্ধাৰত থকা অঞ্চলত পানীৰ বৰফ থাকিব পাৰে।
পানীৰ বৰফৰ উপস্থিতি বিশেষভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ। মহাকাশৰ দীৰ্ঘকালীন Human exploration ৰ বাবে পানী এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্পদ। ইয়াক খোৱা-খাদ্য, খেতি, আনকি ৰকেটৰ ইন্ধনৰ বাবেও অক্সিজেন আৰু হাইড্ৰজেনৰ উৎস হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। গতিকে চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰুত জল-বৰফৰ আৱিষ্কাৰে চন্দ্ৰত মানুহৰ অন্বেষণ আৰু বাসস্থানৰ নতুন সম্ভাৱনা মুকলি কৰিব পাৰে।
আনহাতে চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰু অঞ্চলে ডাঙৰ বাধাৰো সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ ভূখণ্ড অসমান আৰু পাহাৰীয়া হোৱাৰ বাবে তাত মহাকাশযান অৱতৰণ কৰাটো কঠিন। পোহৰৰ পৰিস্থিতিও সঠিক নহয়, যাৰ ফলত মহাকাশযানখনৰ শক্তি উৎপাদন আৰু পৃথিৱীৰ সৈতে যোগাযোগৰ প্ৰক্ৰিয়াত প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে। এই প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ মাজতো ইছৰ’ই চন্দ্ৰ অন্বেষণৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ চন্দ্ৰযান ৩ ৰ জৰিয়তে সফলতা লাভ কৰিছে।
বিক্ৰম আৰু প্ৰজ্ঞান (লেণ্ডাৰ আৰু ৰভাৰ):
চন্দ্ৰযান ৩ অভিযানৰ মুখ্য দুটা অংশ আছে: বিক্ৰম চন্দ্ৰ লেণ্ডাৰ আৰু প্ৰজ্ঞান চন্দ্ৰ ৰভাৰ। এই দুই মহাকাশযান এই অভিযানৰ কেন্দ্ৰ আৰু দুয়োখন যানতেই চন্দ্ৰপৃষ্ঠ অন্বেষণ কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় যন্ত্ৰপাতি আৰু সঁজুলি সুসজ্জিত কৰা আছে।
ভাৰতীয় মহাকাশ কাৰ্যসূচীৰ পিতৃ ড০ বিক্ৰম সাৰাভাইৰ নামেৰে লেণ্ডাৰ বিক্ৰমৰ নাম ৰখা হৈছে। ইয়াক এটা চন্দ্ৰ দিনৰ বাবে কাম কৰিব পৰাকৈ ডিজাইন কৰা হৈছে, যিটো প্ৰায় ১৪ পৃথিৱী দিনৰ সমতুল্য। এই লেণ্ডাৰখনে চন্দ্ৰপৃষ্ঠ আৰু বায়ুমণ্ডল অধ্যয়নৰ বাবে কেইবাটাও বৈজ্ঞানিক যন্ত্ৰ কঢ়িয়াই লৈ গৈছে।
প্ৰজ্ঞান নামৰ ৰভাৰখন হৈছে ছয়চকীয়া ৰবটিক বাহন। ইয়াত চন্দ্ৰৰ মাটি বিশ্লেষণ কৰিবলৈ সৌৰশক্তিচালিত যন্ত্ৰ সজ্জিত কৰা হৈছে। প্ৰজ্ঞানে অৱতৰণ স্থানৰ পৰা ৫০০ মিটাৰ পৰ্যন্ত দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰিব পাৰে আৰু ইয়াকো এটা চন্দ্ৰ দিনৰ বাবে কাম কৰিব পৰাকৈ ডিজাইন কৰা হৈছে।
চন্দ্ৰপৃষ্ঠত বিক্ৰম আৰু প্ৰজ্ঞানৰ সফল সঞ্চালন ইছৰোৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সাফল্য। ই কেৱল ভাৰতৰ প্ৰযুক্তিগত সামৰ্থ্য প্ৰদৰ্শন কৰাই নহয়, চন্দ্ৰৰ বিষয়ে আমাৰ অধ্যয়নৰ বাবে মূল্যৱান তথ্যও প্ৰদান কৰে।
বৈজ্ঞানিক পেলোড (Scientific payload)
চন্দ্ৰযান ৩ অভিযানত চন্দ্ৰপৃষ্ঠ আৰু বায়ুমণ্ডলৰ বিভিন্ন দিশ অধ্যয়ন কৰিবলৈ লেণ্ডাৰ আৰু ৰোভাৰ দুয়োটাতে কেইবাটাও বৈজ্ঞানিক পেলোড (payload) সজ্জিত কৰা হৈছে।
বিক্ৰম নামৰ লেণ্ডাৰখনে চাৰিটা বৈজ্ঞানিক পেলোড (payload) কঢ়িয়াই লৈ গৈছে। The Radio Anatomy of Moon Bound Hypersensitive ionosphere and Atmosphere (RAMBHA) পেলোডৰ উদ্দেশ্য হৈছে চন্দ্ৰৰ আয়নমণ্ডলৰ ঘনত্ব আৰু উষ্ণতা জোখা। The Chandra’s Surface Thermo physical Experiment (ChaSTE) পেলোড চন্দ্ৰ পৃষ্ঠৰ তাপীয় গুনত্ব জুখিব পৰাকৈ ডিজাইন কৰা হৈছে। The Instrument for Lunar Seismic Activity (ILSA) পেলোডে চন্দ্ৰৰ ভূমিকম্প আৰু চন্দ্ৰৰ আভ্যন্তৰীণ গঠনৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰিব। শেষত, Laser Retroreflector Array (LRA) পেলোডে পৃথিৱী আৰু চন্দ্ৰৰ মাজৰ দূৰত্বৰ সঠিক জোখ প্ৰদান কৰিব।
প্ৰজ্ঞান নামৰ ৰভাৰখনে দুটা বৈজ্ঞানিক পেলোড কঢ়িয়াই লৈ গৈছে। The Alpha Particle X-Ray Spectrometer (APXS) য়ে চন্দ্ৰৰ শিল আৰু মাটিৰ মৌলিক গঠন বিশ্লেষণ কৰিব। Laser Induced Breakdown Spectroscope (LIBS) অৱতৰণ স্থানৰ ওচৰত উপাদানবোৰৰ উপলদ্ধতা চিনাক্ত আৰু নিৰ্ধাৰণ কৰিব।
এই পেলোডসমূহে মূল্যৱান তথ্য প্ৰদান কৰিব যিয়ে চন্দ্ৰৰ বিষয়ে আমাৰ জ্ঞান বৃদ্ধি কৰিব আৰু বিশ্বব্যাপী চন্দ্ৰ বিজ্ঞানত অৰিহণা যোগাব।
পৃথিৱীৰ সৈতে যোগাযোগ
যিকোনো মহাকাশ অভিযানত Communication এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ। চন্দ্ৰযান ৩ অভিযান সফলতাৰে সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ পৃথিৱীৰ সৈতে অবিৰত যোগাযোগ বজাই ৰখাটো প্ৰয়োজনীয়।
চন্দ্ৰযান ৩ ৰ বাবে প্ৰাথমিক যোগাযোগ সংযোগ হ’ল Indian Deep Space Network (IDSN) আৰু Propulsion module ৰ মাজত। IDSN হৈছে ভাৰতৰ বাংগালুৰুৰ উপকণ্ঠত অৱস্থিত ডাঙৰ এণ্টেনা আৰু যোগাযোগ সুবিধাৰ এক নেটৱৰ্ক। ইছৰোৱে ইয়াক নিজৰ মহাকাশ অভিযানৰ সৈতে Communicate কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰে।
প্ৰাথমিক লিংকৰ উপৰিও লেণ্ডাৰ মডিউলে (lander module) IDSN আৰু ৰভাৰৰ সৈতেও যোগাযোগ কৰে। ফলত ৰভাৰৰ পৰা তথ্য লেণ্ডাৰ আৰু propulsion module ৰ জৰিয়তে পৃথিৱীলৈ প্ৰেৰণ কৰিব পৰা যায়। চন্দ্ৰ কক্ষপথত এতিয়াও কাৰ্যক্ষম হৈ থকা চন্দ্ৰযান-২ অৰ্বিটাৰেও যোগাযোগৰ বাবে আকস্মিক সংযোগ (Contingency link) হিচাপে কাম কৰে।
আনহাতে, ৰভাৰে কেৱল লেণ্ডাৰৰ সৈতেহে যোগাযোগ কৰে। কাৰণ এই ৰভাৰখনৰ পৃথিৱীৰ সৈতে প্ৰত্যক্ষ সংযোগ নাই। ই নিজৰ তথ্য লেণ্ডাৰলৈ প্ৰেৰণ কৰে, লেণ্ডাৰে পিছত এই তথ্য পৃথিৱীলৈ পঠিয়াই দিয়ে।
Communication link ৰ এই জটিল নেটৱৰ্কে নিশ্চিত কৰে যে চন্দ্ৰযান ৩ ৰ বৈজ্ঞানিক পেলোডৰ তথ্য বিশ্লেষণ আৰু ব্যাখ্যাৰ বাবে পৃথিৱীৰ ইছৰ’ বিজ্ঞানীসকলৰ ওচৰলৈ সঠিকভাৱে যায়।
চন্দ্ৰযান ৩ (chandrayaan 3) ৰ বাজেট
ইছৰোৰ দ্বাৰা বিকশিত চন্দ্ৰযান 3 মিছন প্ৰায় 615 কোটি টকাৰ বাজেটত সম্পন্ন কৰা হৈছে। এই বাজেটত অন্তৰ্ভুক্ত আছে লেণ্ডাৰ, ৰোভাৰ আৰু প্ৰপালচনৰ ব্যয়, যি হৈছে প্ৰায় 215 কোটি টকা, আৰু উৎক্ষেপণ ব্যয়, যি হৈছে প্ৰায় 365 কোটি টকা। এই অভিযানৰ মুঠ খৰচ প্ৰায় 74 মিলিয়ন ডলাৰ বুলি অনুমান কৰা হৈছে। আমোদজনকভাৱে এই বাজেট বহু ব্লকবাষ্টাৰ ছবিতকৈ কম আৰু আনকি চন্দ্ৰযান-2 ৰ বাজেটতকৈ কম, যাৰ বাজেট আছিল $96.5 মিলিয়ন।
চন্দ্ৰযান ৩ ৰ প্ৰভাৱ
চন্দ্ৰযান ৩ অভিযান ভাৰতৰ মহাকাশ অন্বেষণ যাত্ৰাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ। চন্দ্ৰৰ ব্যাপক অন্বেষণ নোহোৱা অঞ্চল চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰুৰ ওচৰত সফলতাৰে অৱতৰণ কৰি ভাৰতে নিজৰ প্ৰযুক্তিগত দক্ষতা আৰু চন্দ্ৰৰ বিষয়ে আমাৰ জ্ঞানক আৰু অধিক আগুৱাই নিয়াৰ দায়বদ্ধতা প্ৰদৰ্শন কৰিছে।
অভিযানটোৰ ফলাফলে বিশ্বব্যাপী চন্দ্ৰ বিজ্ঞানত অৰিহণা যোগাব আৰু ভৱিষ্যতৰ চন্দ্ৰ অন্বেষণ আৰু বাসস্থানৰ বাবে নতুন সম্ভাৱনা মুকলি কৰিব। উদাহৰণ স্বৰূপে, চন্দ্ৰৰ দক্ষিণ মেৰুত পানীৰ বৰফৰ উপস্থিতি মহাকাশৰ দীৰ্ঘম্যাদী মানৱ অন্বেষণৰ বাবে এক যুগান্তকাৰী পৰিৱৰ্তন হ’ব পাৰে।
তদুপৰি এই অভিযানে ভাৰত আৰু সমগ্ৰ বিশ্বৰ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বিজ্ঞানী আৰু অভিযন্তাসকলৰ বাবে প্ৰেৰণা হিচাপে কাম কৰিব। ইয়াৰ পৰা দেখা যায় যে দৃঢ়তা আৰু কৌশলেৰে প্ৰত্যাহ্বান সমূহ অতিক্ৰম কৰি মহান লক্ষ্য প্ৰাপ্ত কৰা সম্ভৱ।
সামগ্ৰিকভাৱে, চন্দ্ৰযান 3 অভিযান ভাৰত আৰু ইছৰো দুয়োৰে বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সফলতা, ইয়াৰ প্ৰভাৱ ৰাষ্ট্ৰীয় সীমাৰ বাহিৰত বহুদূৰ প্ৰসাৰিত হৈছে। ই চন্দ্ৰ আৰু বহল বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড অন্বেষণৰ বাবে মানৱতাৰ সামূহিক অন্বেষণত অৰিহণা যোগাব, যিয়ে আমাক মহাকাশৰ ৰহস্যবোৰ জানিবলৈ আৰু এখোজ ওচৰলৈ আগুৱাই লৈ যাব।
(আশা কৰোঁ আপুনি প্ৰবন্ধটো পঢ়ি ভাল পাইছে। যদি আপুনি প্ৰবন্ধটো পঢ়ি ভাল পাইছে, তেন্তে ইয়াক আপোনাৰ বন্ধুবৰ্গৰ সৈতে share কৰক। আপোনাৰ মূল্যৱান সময় উলিয়াই প্ৰবন্ধটো পঢ়াৰ বাবে আপোনাক বহুত বহুত ধন্যবাদ। লগতে কিবা দিহা পৰামৰ্শ বা কিবা জানিব লগীয়া থাকিলে আমাৰ সৈতে যোগাযোগ কৰক।)
